'Hersenschimmen', lithografie

​

Deze litho is geïnspireerd op Euripides’ tragedie ‘Iphigeneia in Aulis’, net als mijn schilderij ‘Zelfverloochening en zelfbegoocheling’. In mijn schilderij verbeeld ik het verhaal vanuit het perspectief van Iphigeneia, die door haar vader wordt opgeofferd. In deze litho bekijk ik het verhaal juist vanuit het perspectief van Agamemnon, die zijn dochter moet opofferen. Ik heb zijn geesteskwelling afgebeeld.

 

Het verhaal samengevat:

De Griekse vloot wil uitvaren naar Troje, maar de wind blijft ongunstig. Profeet Calchas meent dat de godin Artemis ontstemd is en dat zij daarom voor oponthoud heeft gezorgd. Hij voorspelt dat de wind weer zal gaan waaien wanneer Agamemnon zijn dochter offert aan de godin om haar gunstig te stemmen. Ondertussen beginnen de Griekse soldaten zich flink te vervelen. De onvrede groeit. Calchas en Odysseus waarschuwen Agamemnon dat er opstand zal uitbreken als hij de offergave weigert te brengen. 

Agamemnon is ontzettend op zijn dochter gesteld en hij wil haar geen geweld aandoen. Maar hij is ook ambitieus en hij wil zijn positie als legeraanvoerder niet verliezen. Hij wikt en weegt en denkt zich helemaal gek, maar uiteindelijk stemt hij met het offer in. Wat moeten we van Agamemnon denken? Is hij een arme stakker die zichzelf gedwongen ziet om zijn dochter te vermoorden? Of is hij een held omdat hij zijn familiebelang ondergeschikt maakt aan het algemene oorlogsbelang? Of is hij een huichelaar die zijn eigen ambitie najaagt en wiens verdriet enkel als dekmantel fungeert? Laten we de feiten natrekken.

Agamemnon meent dat het leger een reële bedreiging vormt: de opstandige Grieken zullen hem Iphigeneia zeker afhandig maken. Als man alleen zal hij haar nooit kunnen beschermen tegen de troepen soldaten. Hij moet dus wel toegeven. Echter, de soldaten zijn nog helemaal niet op de hoogte gebracht van Calchas’ voorspelling. Enkel Odysseus is hierover ingelicht. Er rest dus nog voldoende tijd om Iphigeneia in veiligheid te brengen voordat er ophef ontstaat. Wel is het zeker dat Odysseus het leger tegen Agamemnon zal uitspelen en dat zijn gezag ondermijnd zal worden. Iphigeneia verkeert nog niet in levensgevaar, maar zijn titel als legeraanvoerder staat wel op het spel. Kortom, zijn ambitie en de liefde voor zijn dochter zijn onverenigbaar.

Agamemnon staat voor een belangrijke beslissing en dat valt hem zwaar. Iphigeneia heeft zelf geen zeggenschap over haar eigen lot en Agamemnon benijdt haar dat: zij hoeft in elk geval geen verantwoordelijkheid voor haar keuzes te dragen. Agamemnon voelt zich ontzettend onder druk staan. Hij heeft het gevoel dat iedereen iets van hem verwacht en hij wil aan al die verwachting voldoen. Hij voelt zich gesloopt door zijn eigen ambitie en roemzucht, zodat hij gelijktijdig ambitieus is én zijn ambities wil opgeven. Wanneer hij uiteindelijk zijn dochter vermoordt, doet hij dat niet enkel om zijn titel als legeraanvoerder te behouden, maar omdat zijn mentale gemoedstoestand onhoudbaar wordt.

Agamemnon’s gevoel dat iedereen iets van hem verwacht is feitelijk denkbeeldig, want Calchas heeft nog niet tot de soldaten gesproken. Het leger vormt nog geen reële dreiging. Maar toch hebben de Griekse soldaten al macht over hem: de woorden van Odysseus en Calchas spoken al door zijn kop. Agamemnon wordt de slaaf van zijn eigen piekergedachten. De mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest!